E20 (Ethanol blended petrol) (यात २०% इथेनॉल आणि ८०% पेट्रोलचे मिश्रण असते) हे इंधन भारत सरकारने मोठ्या उत्साहात अंमलात आणण्यास सुरुवात केली आहे. पर्यावरणाची काळजी, इंधन आयात खर्च कमी करणे आणि शेतकऱ्यांना लाभ मिळवून देणे अशा उद्दिष्टांनी हा कार्यक्रम राबवला जात आहे. त्यामुळे देशाचे जीवाश्म इंधनांवरचे अवलंबन कमी करण्यास मदत होईल अशी सरकारची अपेक्षा आहे. तथापि, नव्या इंधनाच्या वापरासोबत E20 Petrol Controversy देखील पेटण्यास सुरुवात झाली आहे. अनेक वाहनचालक आणि तज्ञांचा दावा आहे की या इंधनामुळे वाहनांच्या कामगिरीवर आणि खर्चावर प्रतिकूल परिणाम होत आहेत.
मायलेज कमी होणे, इंजिनच्या भागांचे घर्षण वाढून त्रास होणे आणि ग्राहकांना निवडीचा पर्याय नसणे अशा तक्रारी सोशल मीडियावर आणि वाहनचालकांच्या फोरममध्ये सतत पाहायला मिळत आहेत. काही वाहनमालकांनी तर आपला कारचा मायलेज १० kmpl वरून थेट ६ kmpl पर्यंत घसरल्याचा अनुभव सांगितला – त्यामुळे सामान्य चालकांमध्ये चिंतेची लाट पसरली आहे. या E20 Petrol Controversy वर अनेकांचे म्हणणे आहे की E20 पेट्रोलमुळे जुनी वाहने टिकाव धरणार नाहीत, इंजिन लवकर खराब होईल आणि देखभालीचा खर्च वाढेल. परिणामी E20 Petrol Controversy मध्ये सरकारला स्पष्टीकरण द्यावे लागत असून हे प्रकरण चांगलेच तापले आहे. या लेखात आपण या वादाची पार्श्वभूमी, वस्तुस्थिती, सरकारी धोरण, तज्ञांचे निष्कर्ष आणि सामान्य वाहनधारकांवर होणाऱ्या परिणामांचा सविस्तर आढावा घेऊ.
मायलेज आणि इंजिनविषयी ग्राहकांच्या तक्रारी
मायलेजबाबत चिंता (E20 petrol mileage drop)
E20 Petrol Controversy मध्ये सगळ्यात जास्त चर्चा गाडीच्या मायलेजवरच आहे. अनेक वाहनमालकांचा अनुभव सांगतो की E20 (Ethanol blended petrol) पेट्रोलमुळे मायलेज थोडं कमी होतं.
उदा. राहुल वैद्य (Volkswagen Vento, 2019) यांनी सांगितलं की त्यांची कार 11–12 kmpl वरून 7–8 kmpl पर्यंत घसरली. गाडी जडसर चालली, pick-up कमी झाला. तपासणी केली असता गाडी E20 सुसंगत नसल्याचं समोर आलं. नंतर भाग बदलून व इंजिन री-कॅलिब्रेट करून परफॉर्मन्स सुधारला.
गाडी चालवताना आलेल्या समस्या
महेश नायर (Maruti Brezza, 2021) यांनी 20% पेक्षा जास्त मायलेज घट झाल्याचं व गाडी झटके देत असल्याचं सांगितलं. ECU ट्युनिंग व E20-compatible पार्ट्स लावल्यानंतर गाडी पुन्हा नीट झाली.
अनेक सर्व्हिस सेंटरचं मत आहे की जुनी वाहने अजूनही E20 compatible नाहीत, त्यामुळे गॅस्केट, रबर सील लवकर झिजतात आणि काही पार्ट्स अपेक्षेपेक्षा लवकर बदलावे लागतात.
वाहन उत्पादकांचे सल्ले
काही कंपन्यांनी आधीच सूचना दिल्या आहेत. Hero MotoCorp ने जुन्या दुचाक्यांसाठी बदल करण्याचा सल्ला दिला आहे. तज्ज्ञांच्या मते non-compatible गाड्यांचे मायलेज 7% पर्यंत घसरू शकते.
तर ARAI चाचण्यांनुसार हा मायलेज ड्रॉप सरासरी 1% ते 6% पर्यंतच मर्यादित आहे. गाडीचं मॉडेल, इंजिन स्थिती आणि ड्रायव्हिंग स्टाइल यावरही परिणाम अवलंबून असतो.
ग्राहकांचा संभ्रम
इथेनॉलमुळे इंजिनचे काही भाग लवकर खराब होतात अशी चर्चा आहे. त्यामुळे इंजिन आयुष्य कमी होईल (Car engine problems with E20 fuel) व देखभाल खर्च वाढेल ही भीती आहे.
तसंच, ग्राहकांकडे पर्यायी इंधन निवडीचा पर्याय नाही याबद्दल नाराजी आहे. सोशल मीडियावर काहींनी विमा रद्द होईल का असा प्रश्नही विचारला.
यामुळे E20 Petrol Controversy मुळे वाहनचालकांमध्ये संभ्रम आणि चिंता वाढली आहे.
सरकारचे स्पष्टीकरण आणि तज्ज्ञांचे निष्कर्ष
सरकारचे स्पष्टीकरण
E20 Petrol Controversy बाबत सरकारचं म्हणणं आहे की मायलेजवर परिणाम फारसा होत नाही. पेट्रोलियम मंत्रालयाच्या मते, चारचाकींसाठी फक्त १–२% आणि इतर वाहनांसाठी ३–६% इतकीच घट दिसू शकते. मोठी घसरण दिसल्यास कारण गाडीतील जुने रबर पार्ट्स बदललेले नसणे हे असू शकतं.
सरकारने आणखी स्पष्ट केलं की E20 (Ethanol blended petrol)इंधनामुळे विमा रद्द होत नाही. सोशल मीडियावर फिरणाऱ्या चर्चा निराधार आहेत. इंजिन कायमचं खराब होईल हे दावेही पुराव्याविना अतिरंजित असल्याचं सांगितलं गेलं.
तज्ज्ञांचे निष्कर्ष
ARAI आणि SIAM यांच्या चाचण्यांमध्ये E20 इंधनामुळे कोणताही मोठा धोका दिसला नाही. दीर्घकाळ वापरल्यास काही जुन्या प्लास्टिक व रबरच्या भागांवर थोडासा परिणाम होऊ शकतो, पण घातक नाही. वाहन कंपन्यांनी आधीच २०२३ पासून पार्ट्सचा दर्जा सुधारण्यास सुरुवात केली आहे.
तेल कंपन्यांनी इंधनात अॅडिटिव्ह मिसळून corrosion आणि घर्षण कमी करण्याचे प्रयत्न केले आहेत.
परफॉर्मन्स फायदे
इथेनॉलचा ऑक्टेन क्रमांक जास्त असल्याने E20 (Ethanol blended petrol) इंधनाचं ऑक्टेन रेटिंग सुमारे 95 मिळतं. त्यामुळे knocking कमी होतं, acceleration सुधारतो आणि राइड क्वालिटी चांगली होते.
इथेनॉलचं बाष्पीभवन उष्मांक जास्त असल्याने इंजिनचं तापमान कमी राहतं आणि ज्वलन कार्यक्षमता वाढते. तज्ज्ञांच्या मते E20 साठी ट्यून केलेली वाहने थंड किंवा गरम सुरू करायलाही सोपी असतात आणि एकूण ड्रायव्हिंग अनुभव सुधारतो.
खालील तक्त्यात पारंपरिक पेट्रोल आणि इथेनॉलचे काही गुणधर्म तुलना केले आहेत:
| गुणधर्म | शुद्ध पेट्रोल (E0) | इथेनॉल (E100) | E20 पेट्रोल |
| ऑक्टेन क्रमांक (RON) | ~90 | ~108.6 | ~95 |
| ऊर्जेची घनता (MJ/लीटर) | ~34 MJ | ~21 MJ | ~31 MJ (सुमारे ६% कमी उष्मांक) |
| सैद्धांतिक मायलेज फरक | – | – | ~५% कमी (E0 च्या तुलनेत) |
मायलेज विषयी मंत्रालयाचे म्हणणे आहे की इंधन हा केवळ एक घटक आहे – वाहनाची देखभाल, इंजिन ट्युनिंग, ड्रायव्हिंगची पद्धत यांचाही इंधन कार्यक्षमतेवर मोठा परिणाम होतो. “बहुतेक प्रत्यक्ष वापरात इंधन मिश्रणाचा परिणाम हा इतर घटकांच्या मानाने किरकोळ ठरतो,” असे सरकारचे मत आहे. आतापर्यंतच्या आकडेवारीनुसार E20 मुळे सर्वसाधारण वापरात फार मोठा फरक जाणवलेला नाही, असेही स्पष्ट करण्यात आले.
इंधनाची किंमत आणि जैव-इंधन धोरण
इंधनाच्या किमतीचा प्रश्न
E20 Petrol Controversy मध्ये ग्राहकांच्या अपेक्षेप्रमाणे पेट्रोल स्वस्त होईल असं सुरुवातीला मानलं जात होतं. कारण इथेनॉलचा दर आधी पेट्रोलपेक्षा कमी होता. पण जुलै २०२५ मध्ये परिस्थिती बदलली.
इथेनॉलचा दर (GST आणि वाहतूकसह) ₹७१.३२ प्रति लिटर होता, जो रिफायनरीमधील शुद्ध पेट्रोलच्या दरापेक्षा जास्त होता. दिल्लीमध्ये त्याच वेळी पेट्रोलची बेस किंमत ₹५२.८३ आणि किरकोळ किंमत सुमारे ₹९५ होती. त्यामुळे ग्राहकांना E20 स्वस्त मिळेल अशी अपेक्षा पूर्ण झाली नाही.
सरकारचा दृष्टिकोन
तेल कंपन्यांना मिश्रणामुळे खर्च वाढतो, पण सरकारने पंपावरील दरात बदल होऊ दिला नाही. E10 असो वा E20 (Ethanol blended petrol) – ग्राहकांसाठी दर समान ठेवले गेले.
सरकारच्या मते, हा निर्णय ऊर्जा सुरक्षा, स्वदेशी ऊर्जेचा वापर आणि शेतकऱ्यांना उत्पन्न यासाठी महत्त्वाचा आहे. अल्पकालीन तोटा मान्य करूनही दीर्घकालीन लाभ – प्रदूषण कमी होणे, परकीय चलन बचत आणि स्वावलंबन – यावर सरकार ठाम आहे.
धोरणाची प्रगती
भारताने २०२५ पर्यंतचे २०% इथेनॉल मिश्रणाचे लक्ष्य जवळपास गाठले आहे. पुढे कोणते पाऊल उचलायचे हे सर्व संबंधित पक्षांशी चर्चा करून ठरेल.
सरकारने स्पष्ट केलं की इंधन निवडीचा पर्याय बदलण्याचा विचार नाही, कारण त्यामुळे आतापर्यंत मिळालेले पर्यावरणीय आणि आर्थिक फायदे धोक्यात येतील.
खालील टाइमलाइनमध्ये सरकारच्या इथेनॉल धोरणातील (Policy timeline for E20 petrol rollout) काही महत्त्वाचे टप्पे दर्शविले आहेत:
| वर्ष/कालावधी | जैव-इंधन कार्यक्रमातील महत्त्वाचे टप्पे |
| २०१८ | राष्ट्रीय जैवइंधन धोरण घोषित; २०३० पर्यंत पेट्रोलमध्ये २०% इथेनॉल मिश्रणाचे लक्ष्य. |
| २०२१ | २०% मिश्रणाचे लक्ष्य ५ वर्षे पुढे आणून २०२५-२६ पर्यंत करण्याची घोषणा (लक्ष्य आधीची मुदत २०३० होती). |
| २०२२ | १०% इथेनॉल मिश्रणाचे पहिले टप्पेचे लक्ष्य अपेक्षेपेक्षा आधीच (जुलै २०२२) साध्य. |
| एप्रिल २०२३ | सर्व नवीन वाहन मॉडेल E20-सुसंगत बनवण्यास सुरुवात (उत्पादकांना बंधनकारक अट). |
| २०२४ | सरासरी इंधन मिश्रण स्तर ~१२% (२०२२-२३) वरून वाढून ~१४.६% (२०२३-२४) पर्यंत पोहोचला. |
| फेब्रुवारी २०२५ | देशभरात सरासरी इथेनॉल मिश्रण १९.६% वर (२०% लक्ष्याच्या जवळपास) पोहोचले. |
| जुलै २०२५ | राष्ट्रीय स्तरावर २०% इथेनॉल मिश्रण साध्य – २०२५-२६ चे लक्ष्य अंदाजे ८-१० महिने आधी पूर्ण. |
| ऑक्टोबर २०२६ | E20 कार्यक्रम सुरू ठेवण्याचा निर्णय; पुढील मिश्रण वाढीवर निर्णयासाठी अंतर-मंत्रालयीन समितीचा अहवाल आणि व्यापक सल्लामसलत होणार. |
| २०३० | संभाव्य पुढील लक्ष्य: पेट्रोलमध्ये ३०% इथेनॉल मिश्रण (अद्याप अधिकारिक निर्णय नाही). |
वरील टाइमलाइनवरून दिसते की भारताने निर्धारित उद्दिष्टे वेळेपूर्वीच पूर्ण केली आहेत. काही ग्राहकांनी १००% शुद्ध पेट्रोल (E0) विक्रीचा पर्याय मागितला असला, तरी सरकारने तो पर्याय फेटाळला आहे. “जुने E0 पेट्रोल परत उपलब्ध करणे म्हणजे आतापर्यंत प्रदूषण आणि ऊर्जा ट्रान्झिशनमध्ये मिळवलेले यश गमावण्यासारखे आहे,” असे मंत्रालयाचे म्हणणे आहे. त्यामुळे किंमत वा इंधन-निवडीसंबंधी सुरू असलेल्या E20 Petrol Controversy असूनही, धोरणात्मक दृष्टीने येणाऱ्या काळातही E20 पेट्रोलच प्रमुख इंधन राहील अशी शक्यता आहे. पुढील टप्प्यात मिश्रणाचे प्रमाण अधिक वाढवावे का, हे २०२६ नंतरच्या आढाव्यानंतर ठरवले जाईल.
शेतकरी, पर्यावरण आणि आर्थिक फायदे
पर्यावरणीय फायदे
E20 Petrol Controversy मध्ये जरी तोट्यांवर चर्चा होत असली तरी पर्यावरणासाठी फायदे मोठे आहेत. २०१४ ते २०२४ दरम्यान इथेनॉल मिश्रणामुळे ₹१.४४ लाख कोटींची परकीय चलन बचत झाली. २४५ लाख मेट्रिक टन कच्चे तेल आयात टळले.
CO₂ उत्सर्जनात ५४.४ दशलक्ष टन घट झाली, जी ३० कोटी झाडं लावल्यास जितका कार्बन शोषला जाईल त्याच्या समकक्ष आहे. त्यामुळे इथेनॉलला कार्बन-न्यूट्रल इंधन मानलं जातं.
शेतकऱ्यांना लाभ
इथेनॉलची मागणी वाढल्याने ऊस आणि मका यांना चांगला दर मिळाला. उदाहरणार्थ, मक्याचा दर ₹१२०० वरून ₹२६०० प्रति क्विंटलपर्यंत वाढला.
अतिरिक्त उसाचं इथेनॉलमध्ये रूपांतर झाल्यामुळे कारखाने शेतकऱ्यांना वेळेवर पैसे देऊ शकले. २०२४–२५ मध्ये शेतकऱ्यांना अंदाजे ₹४०,००० कोटींचं पेमेंट मिळेल असा अंदाज आहे.
ऊर्जा सुरक्षितता
देशाच्या ऊर्जेच्या गरजांमध्ये स्वदेशी स्रोतांचा वाटा वाढला आहे. त्यामुळे आंतरराष्ट्रीय तेलदरातील चढउतारांचा थेट परिणाम कमी होतो.
पर्यावरण, अर्थव्यवस्था आणि ग्रामीण विकास या तिन्ही पातळ्यांवर E20 इंधन सरकारसाठी सकारात्मक ठरत आहे.
खालील तक्त्यात इथेनॉल-पेट्रोल कार्यक्रमामुळे मिळालेल्या काही ठळक लाभांची आकडेवारी दिली आहे:
| फायदा / परिणाम | आकडेवारी (अंदाज) |
| परकीय चलन बचत (२०१४-२४) | ₹१.४४ लाख कोटी |
| टळलेली कच्च्या तेलाची आयात | ~२४५ लाख MT (२०१४-२४) |
| टाळलेले CO₂ उत्सर्जन | ~५४.४ दशलक्ष टन (३० कोटी वृक्ष समतुल्य) |
| शेतकऱ्यांना देयके (२०२४-२५) | ~₹४०,००० कोटी |
| मका किंमत वाढ | ₹१२०० → ₹२६०० प्रति क्विंटल (२०१८-२०२५) |
| ऊस उत्पादनाचा वापर | लाखो टन उस दरवर्षी इथेनॉलनिर्मितीस – शेतकरी थकबाकी कमी |
वरील आकडेवारीवरून दिसते की E20 Petrol Controversy मध्ये ज्या तोट्यांची चर्चा होते त्याच्या तुलनेत देशाच्या अर्थव्यवस्था आणि पर्यावरण दोन्हीला चालना मिळत आहे. अर्थात, हे दूरगामी लाभ आहेत. अल्प प्रमाणात जाणवणारी मायलेज घट आणि किरकोळ तांत्रिक बदल यांच्या तुलनेत हे लाभ कितीतरी मोठे आहेत, असे सरकारचे म्हणणे आहे.
सामान्य वाहनचालकांसाठी याचा अर्थ काय?
नवीन किंवा E20-सुसंगत वाहनं असतील तर चालकांना फारसा फरक जाणवत नाही. मायलेजमध्ये साधारण १–२% घट होते, पण रोजच्या वापरात ती मोठी समस्या नाही. उलट गाडीचा pick-up आणि चालवण्याचा अनुभव थोडा सुधारू शकतो. मात्र जुनी गाडी असेल तर मायलेज ५–७% कमी होऊ शकतं. अशा वाहनांसाठी काही रबर व प्लास्टिक भाग बदलणे उपयोगी ठरेल, ज्याचा खर्च साधारण ₹५,००० पर्यंत येऊ शकतो. हे लक्षात ठेवणं महत्त्वाचं की E20 पेट्रोलमुळे वाहनाचा विमा रद्द (E20 petrol insurance issue) होत नाही, पण काही कंपन्यांची वॉरंटी धोरण वेगळी असू शकते.
सर्वसाधारण पाहता, मायलेज घट झाल्याने महिन्याचा अतिरिक्त खर्च फारसा जास्त नसतो. नियमित देखभाल आणि योग्य ड्रायव्हिंग सवयी ठेवल्यास हा परिणाम आणखी कमी करता येतो. पुढील काही वर्षांत सगळी वाहने E20-compatible होतील, ग्राहकांची जागरूकता वाढेल आणि आजचा संभ्रम कमी होईल. त्यामुळे E20 Petrol Controversy हळूहळू शांत होत जाऊन हे इंधन सर्वसामान्य जीवनाचा भाग बनेल, असा अंदाज आहे.
