UPI Payment: UPI मुळे वाढला खर्च! तरूणांकडून रोख रक्कमेचा वापर सुरू; पैशांच्या बचतीसाठी करा ‘हे’ उपाय

UPI Payment: गेल्या काही वर्षांत यूपीआयचा (UPI) वापर प्रचंड वाढला आहे. प्रत्येक व्यक्तीसाठी UPI ॲपशिवाय जगणे जवळपास अशक्य झाले आहे. मेट्रो तिकीट, कॅबचे भाडे, फळे खरेदी करणे किंवा मंदिरात देणगी देणे; प्रत्येक गोष्ट ‘स्कॅन आणि पे’ या एका क्षणात होते.

UPI ॲप्समुळे व्यवहार सोपे झाले असले तरी, त्याचा थेट परिणाम अनावश्यक खर्च वाढण्यात झाला आहे. ही सोय आता अनेकांसाठी समस्या बनली असून, तरुण शहरी भारतीय अनावश्यक खर्चावर नियंत्रण ठेवण्यासाठी UPI ॲप्सला तात्पुरता ब्रेक देत आहेत आणि पुन्हा रोख रक्कमेकडे पद्धतीकडे वळत आहेत.

मात्र, तुम्ही काही सोपे उपाय करून अनावश्यक खर्चावर नियंत्रण मिळवू शकता.

रोख विरुद्ध डिजिटल पेमेंटचे मानसशास्त्र

यूपीआय ॲप्समुळे रोख रकमेद्वारे खर्च करताना होणारी ‘मानसिक वेदना’ कमी होते, ज्यामुळे लोक अधिक वेळा नियोजन नसलेली खरेदी करतात, असे तज्ज्ञांचे मत आहे.

रोख रक्कम वापरल्याने खर्च करण्याची एक अडचण निर्माण होते. पैसे मोजून द्यावे लागतात, त्यामुळे खरेदीची जाणीव अधिक तीव्र होते आणि लोक अनावश्यक खरेदी करण्यापूर्वी विचार करतात.

मेट्रो शहरांमध्ये पूर्णपणे ‘कॅश-ओन्ली’ असणे सोपे नाही, कारण अनेक विक्रेते सुटे पैसे नसल्याचे कारण देत UPI ची मागणी करतात. तरीही, अनावश्यक खर्चावर नियंत्रण ठेवण्यासाठी काही उपाय करू शकता.

UPI वापरताना अनावश्यक खर्च टाळण्यासाठीचे खास उपाय:

1. ‘वन-क्लिक’ पेमेंट अक्षम करा (Turn off Easy Payments):
   • सर्व UPI ॲप्स आणि ऑनलाइन शॉपिंग प्लॅटफॉर्मवर सेव्ह केलेले डेबिट/क्रेडिट कार्ड, वन-क्लिक पेमेंट आणि ऑटो-पे सिस्टीम अक्षम करा.
   • प्रत्येक वेळी पेमेंट करताना कार्डचे 16 आकडे आणि ओटीपी (OTP) टाकावा लागल्यास खर्चात ‘अडथळा’ निर्माण होतो, ज्यामुळे तुम्हाला विचार करायला वेळ मिळतो.
2. ’24 तासांचा नियम’ पाळा:
   • 500 रुपयांपेक्षा (किंवा तुम्ही स्वतः निश्चित केलेल्या मर्यादेपेक्षा) जास्त किमतीची कोणतीही वस्तू खरेदी करण्याची तीव्र इच्छा झाल्यास, 24 तास थांबा.
   • अनेक अनावश्यक इच्छा या वेळेत आपोआप कमी होतात.
3. ॲप्स आणि नोटिफिकेशन्समध्ये अडथळे निर्माण करा:
   • खरेदीचे ॲप्स फोनच्या होम स्क्रीनवरून काढून टाका किंवा दुसऱ्या फोल्डरमध्ये लपवा.
   • प्रमोशनल ईमेल्स आणि ऑफर नोटिफिकेशन्स अनसब्स्क्राइब करा.
   • पेमेंट पद्धती सोशल मीडिया प्लॅटफॉर्मवरून डिस्कनेक्ट करा.
4. ‘कॅश-ओन्ली’चे तंत्र अंशतः वापरा:
   • महिन्याच्या शेवटच्या 10 दिवसांमध्ये UPI ॲप्स तात्पुरते डिलीट करा किंवा दुसऱ्या फोल्डरमध्ये ठेवा, जेणेकरून डिजिटल पेमेंटचा सहज प्रवेश बंद होईल.
   • केवळ आवश्यक खर्चासाठी (उदा. दूध, भाजीपाला) मर्यादित रोख रक्कम (Cash) पाकिटात ठेवा. यामुळे तुमच्या खर्चावर नैसर्गिक नियंत्रण येईल.
5. ‘पैसा म्हणजे वेळ’ असा विचार करा:
   • जेव्हा तुम्ही UPI ने पेमेंट करता, तेव्हा वस्तूची किंमत तुमच्या पगाराच्या किती तासांच्या कामाएवढी आहे, याचा विचार करा. उदाहरणार्थ, 2,000 रुपयांच्या वस्तूचा अर्थ ‘कामाचा एक दिवस’ असा लावल्यास अनावश्यक खर्च टाळण्यास मदत होते.
6. मासिक सब्सक्रिप्शनचा पर्याय निवडा:
   • वार्षिक सब्सक्रिप्शन भरण्याऐवजी, शक्य असल्यास मासिक सब्सक्रिप्शनचा पर्याय निवडा. यामुळे तुम्हाला दर महिन्याला खर्च जाणवतो आणि ती सेवा खरोखर आवश्यक आहे की नाही, याचा निर्णय घेणे सोपे होते.