Nepal Currency Printing : जवळपास अनेक दशके भारताकडून नोटांची छपाई करून घेणारा नेपाळ आता चीनकडे वळला आहे. नेपाळ राष्ट्र बँकेने (NRB) आपल्या 1,000 रुपयांच्या 430 दशलक्ष नोटा (सुमारे 43 कोटी नोटा) छापण्यासाठी China Banknote Printing and Minting Corporation (CBPMC) या चिनी कंपनीला $17 दशलक्ष (सुमारे 150 कोटी रुपये) किंमतीचा ‘लेटर ऑफ इंटेंट’ (आशय पत्र) पाठवला आहे.
नेपाळने चलन छपाईसाठी चीनची निवड करण्याची दोन मुख्य कारणे समोर आली आहेत—एक म्हणजे सर्वात कमी बोली आणि दुसरे म्हणजे वादग्रस्त भूभागाचा नकाशा.
नेपाळने चीनची निवड का केली?
- भूभागाचा वाद: 2015 मध्ये नेपाळने आपल्या नवीन चलनात लिपुलेख, लिम्पियाधुरा आणि कालापाणी हे तीन भूभाग नेपाळचे असल्याचे दर्शवले. हे तिन्ही प्रदेश भारत आणि नेपाळमध्ये दीर्घकाळापासून वादाचा विषय आहेत. भारतीय प्रिंटरसाठी हे नकाशे चलनात छापून देणे शक्य नव्हते. यामुळे नेपाळने छपाईसाठी भारताऐवजी चीनकडे पाहण्यास सुरुवात केली.
- सर्वात कमी बोली: NRB च्या निविदेत CBPMC ही कंपनी सर्वात कमी बोली लावणारी ठरली. याच कारणामुळे 2015 पासून आतापर्यंत CBPMC ने नेपाळसाठी सात वेळा नोटा छापण्याचे कंत्राट जिंकले आहे, ज्यातून त्यांनी $63 दशलक्ष (सुमारे 559 कोटी रुपये) कमावले आहेत.
भारताचे स्थान आणि चीनचा वाढता प्रभाव
नेपाळसाठी भारताची सिक्युरिटी प्रेस (नाशिक) दशकांपासून विश्वासू भागीदार होती. 1945 ते 1955 या काळात नेपाळी नोटा भारतातच छापल्या जात होत्या. मात्र, आता वादग्रस्त नकाशामुळे नेपाळने चीनला प्राधान्य दिले आहे.
चीनची CBPMC ही कंपनी जगात सर्वात मोठी चलन छपाई कंपनी म्हणून ओळखली जाते. ती अत्याधुनिक सुरक्षा फीचर्स (उदा. होलोग्राफिक थ्रेड्स, रंग बदलणारी शाई) वापरते. चीन ‘बेल्ट अँड रोड इनिशिएटिव्ह’ (BRI) मधील भागीदार देशांना मोठ्या प्रमाणात नोटा छपाईचे कंत्राट मिळवत आहे. नेपाळसह बांगलादेश, श्रीलंका, मलेशिया, थायलंड आणि अफगाणिस्तान यांसारखे अनेक देश आता चीनकडून नोटांची छपाई करून घेत आहेत.
यापूर्वी जानेवारी 2023 मध्ये नेपाळ राष्ट्र बँकेने 50 रुपयांच्या 300 दशलक्ष नोटा छापण्याचे कंत्राट भारताच्या Security Printing and Minting Corporation of India Limited ला दिले होते
