Nanda Devi missing nuclear device : शीतयुद्धाच्या काळातील एक भयानक रहस्य पुन्हा एकदा चर्चेत आले आहे. सुमारे ६० वर्षांपूर्वी नंदा देवी पर्वताच्या शिखराजवळ हरवलेले अण्वस्त्रचलित उपकरण आजही बर्फाखाली गाडले गेले असण्याची शक्यता आहे.
हे उपकरण ज्या ठिकाणी हरवले आहे, तिथूनच गंगा नदीला पाणी पुरवठा करणाऱ्या हिमनद्या उगम पावतात. त्यामुळे कोट्यवधी लोकांची जीवनवाहिनी असलेल्या गंगा नदीवर भविष्यात मोठे संकट ओढवू शकते, असा इशारा तज्ज्ञांनी दिला आहे.
नेमकी घटना काय होती?
१९६५ मध्ये चीनच्या अण्वस्त्र चाचण्यांवर पाळत ठेवण्यासाठी अमेरिकेची गुप्तहेर संस्था सीआयए (CIA) आणि भारताच्या इंटेलिजन्स ब्युरोने एक अत्यंत गुप्त मोहीम आखली होती. नंदा देवी पर्वतावर एक अण्वस्त्रचलित ऐकणारे उपकरण बसवण्याचे नियोजन होते. हे उपकरण चालवण्यासाठी प्लुटोनियम इंधनाचा वापर करण्यात आला होता. मात्र, मोहीम सुरू असतानाच भयानक बर्फाचे वादळ आले आणि पथकाला ते उपकरण तिथेच सोडून परत यावे लागले. पुढील हंगामात जेव्हा पथक परतले, तेव्हा ते उपकरण तिथून गायब झाले होते.
आर टी जी (RTG) म्हणजे काय?
या उपकरणात ‘रेडिओआइसोटोप थर्मोइलेक्ट्रिक जनरेटर’ म्हणजेच आर टी जी तंत्रज्ञानाचा वापर केला होता.
- कार्यपद्धती: हे उपकरण किरणोत्सर्गी पदार्थापासून निर्माण होणाऱ्या उष्णतेचे रूपांतर विजेमध्ये करते.
- उपयोग: अवकाशातील मोहिमांमध्ये किंवा जिथे सौर ऊर्जा पोहोचू शकत नाही अशा दुर्गम ठिकाणी याचा वापर होतो.
- धोका: हे उपकरण म्हणजे अणुबॉम्ब नसला तरी, त्यातील प्लुटोनियमचा गाभा जर फुटला किंवा गळती झाली, तर तो परिसरात घातक किरणोत्सर्ग पसरवू शकतो.
गंगा नदीला असलेला संभाव्य धोका
नंदा देवीचे हिमनग पुढे ऋषीगंगा आणि धौलीगंगा नद्यांना पाणी देतात, ज्या पुढे जाऊन अलकनंदा आणि गंगेला मिळतात. संशोधकांच्या मते, जर हे उपकरण बर्फाखाली सुरक्षित असेल तर धोका कमी आहे, मात्र ग्लोबल वार्मिंगमुळे बर्फ वितळत असल्याने हे उपकरण उघड्यावर येऊ शकते.
जर यातील प्लुटोनियम पाण्यात मिसळले, तर गंगा नदीच्या खोऱ्यात राहणाऱ्या कोट्यवधी लोकांच्या आरोग्याला धोका निर्माण होईल. उत्तराखंडमध्ये वारंवार येणारे पूर आणि दरडी कोसळण्याच्या घटनांमुळे हा धोका अधिकच वाढला आहे.
अनेक दशकांपासून भारत आणि अमेरिकेने हे उपकरण शोधण्याचे प्रयत्न केले, मात्र यश आले नाही. काही तज्ज्ञांच्या मते ते बर्फाच्या खोल थरात गाडले गेले आहे, तर काहींना वाटते की ते हिमनदासोबत वाहत गेले आहे. १९७८ मध्ये झालेल्या तपासणीत गंगेच्या पाण्यात किरणोत्सर्गाचे अंश आढळले नव्हते, पण हिमालयातील वितळणारे बर्फ पाहता हे गूढ आता पर्यावरणासाठी चिंतेचा विषय बनले आहे.
