China Maglev : चीनची तंत्रज्ञानक्षेत्रातील प्रगती आज जगभरात लक्षवेधी ठरली आहे. संशोधन, नवकल्पना आणि उत्पादनक्षमता यांच्या जोरावर चीनने माहिती तंत्रज्ञान, दूरसंचार, कृत्रिम बुद्धिमत्ता आणि अंतराळविज्ञान अशा अनेक क्षेत्रांत भरीव कामगिरी केली आहे. स्वयंचलित यंत्रणा, बुद्धिमान उपकरणे आणि उच्चगती दळणवळण प्रणाली यांमुळे उद्योग व दैनंदिन जीवन अधिक कार्यक्षम झाले आहे. शिक्षण व संशोधनासाठी मोठ्या प्रमाणावर गुंतवणूक केल्याने कुशल मनुष्यबळ तयार झाले आहे. शाश्वत विकासावर भर देत ऊर्जा बचत व पर्यावरणपूरक तंत्रज्ञानालाही चालना दिली जात आहे. त्यामुळे चीनची तांत्रिक वाटचाल जागतिक अर्थव्यवस्थेत महत्त्वाची भूमिका बजावत आहे.
चीनमधील रेल्वे व्यवस्था ही आधुनिक तंत्रज्ञानाचे उत्कृष्ट उदाहरण मानली जाते. विशेषतः चीनच्या वेगवान रेल्वे गाड्या (हाय-स्पीड ट्रेन्स) जगातील सर्वात प्रगत आणि सुरक्षित रेल्वे प्रणालींपैकी एक आहेत. या गाड्या अत्यंत वेगाने, वेळेचे काटेकोर पालन करत प्रवास करतात, त्यामुळे लांब पल्ल्याचे अंतर कमी वेळेत पार करणे शक्य होते. प्रवाशांच्या सोयीसाठी स्वच्छता, आरामदायी आसनव्यवस्था आणि आधुनिक सुविधा उपलब्ध करून दिल्या जातात. प्रगत संकेत प्रणाली व स्वयंचलित नियंत्रणामुळे अपघातांची शक्यता कमी झाली आहे. चीनच्या रेल्वे व्यवस्थेमुळे देशातील दळणवळण अधिक सुलभ झाले असून आर्थिक व सामाजिक विकासाला मोठी चालना मिळाली आहे.
याच पार्शवभूमीवर चीनने मॅग्लेव्ह ट्रेनच्या वेगाचा नवा विक्रम रचला आहे. अवघ्या दोन सेकंदात एका टन वजनाच्या गाडीला तब्बल ७०० किमी/तास (435 mph) वेगापर्यंत पोहोचवण्यात ते यशस्वी झाले आहेत. इतकेच न्हवे, तर त्या गाडीला सुरक्षितपणे ब्रेक लावण्यातही त्यांना यश मिळाले आहे. हि ट्रेन इतकी जास्त वेगवान आहे की डोळ्यांनी तिला नीट पाहणे देखील कठीण होते.
या सुपरफास्ट ट्रेनची चाचणी चीनच्या नॅशनल युनिव्हर्सिटी ऑफ डिफेन्स टेक्नॉलॉजीच्या वैज्ञानिकांनकडून करण्यात आली आहे. जवळपास एक टन वजनाच्या या ट्रेनला ४०० मीटर लांब विशेष ट्रॅकवर चालवण्यात यश आले.
चाचणीदरम्यान ट्रेनने काही क्षणातच विक्रमी वेग पकडला होत आणि अर्थातच नंतर तिला यशस्वी रित्या थांबण्यात मोठे यश आले. ही आतापर्यंतची सर्वात वेगवान सुपरकंडक्टिंग इलेक्ट्रिक मॅग्लेव्ह ट्रेन असल्याचे वैज्ञानिकांचे म्हणणे आहे. चीनच्या इलेक्ट्रोमॅग्नेटिक एक्सेलेरेशन टेक्नॉलॉजीमध्ये ही एक सर्वाधिक मोठी झेप मानली जात आहे. अभियंत्यांची टीम गेल्या १० वर्षांपासून या प्रकल्पावर सातत्याने काम करत होती. याच वर्षी जानेवारीमध्ये याच ट्रॅकवर ट्रेनला ६४८ किलोमीटर प्रति तास वेगापर्यंत पोहोचवण्यात यश आले होते, पण आता ७०० किमी प्रति तास वेगाचा टप्पा ओलांडून त्यांनी एक नवा जागतिक विक्रम केला आहे.
मॅग्लेव्ह ट्रेन करत नाही रुळांना स्पर्श-
ह्या ट्रेनच्या चाचणीचा व्हिडिओ देखील सोशल मीडियावर चांगलाच व्हायरल होताना दिसत आहे. मॅग्लेव्ह ट्रेनची खास गोष्ट अशी आहे की ती रुळांना स्पर्श करतच नाही.ज्यात रेल्वेगाडी वीजेच्या चमकदार वेगासारखी रुळांवरून धावताना दिसते आणि मागे केवळ अल्पशी धुरकट छाया उमटवते, ती म्हणजे मॅग्लेव्ह रेल्वे. या अद्वितीय रेल्वेची सर्वात वैशिष्ट्यपूर्ण बाब अशी की ती पारंपरिक अर्थाने रुळांना स्पर्श करतच नाही. चुंबकीय शक्तीच्या साहाय्याने ती हवेत तरंगत पुढे सरकते, त्यामुळे घर्षण जवळजवळ नाहीसे होते. परिणामी अतिवेग, अत्यल्प ध्वनीप्रदूषण आणि ऊर्जा कार्यक्षमतेचा उत्तम समन्वय साधला जातो. आधुनिक विज्ञानाची ही विलक्षण देणगी दळणवळणाच्या क्षेत्रात क्रांतिकारी परिवर्तन घडवून आणत आहे.
शास्त्रज्ञांच्या मते, ज्या अपार शक्ती व प्रगत तंत्रज्ञानाच्या आधारे ही रेल्वेगाडी वेगाने पुढे सरकते, त्याच तत्त्वांचा उपयोग भविष्यात रॉकेट प्रक्षेपणासाठीही केला जाऊ शकतो. हे तंत्रज्ञान जर प्रवासी वाहतुकीसाठी व्यापक प्रमाणावर स्वीकारले गेले, तर महानगरांमधील दीर्घ आणि किचकट प्रवास काही क्षणांत पूर्ण करणे शक्य होईल. अशा प्रकारे ही वैज्ञानिक संकल्पना मानवी दळणवळणाच्या क्षेत्रात अभूतपूर्व परिवर्तन घडवून आणण्याची क्षमता बाळगते.
विद्यापिठाकडून विक्रमावर विक्रम
सुमारे तीस वर्षांपूर्वी, याच विद्यापीठाने चीनची पहिली मानवचालित एक-बोगी मॅग्लेव्ह रेल्वे यशस्वीरीत्या विकसित केली होती. या ऐतिहासिक कार्यामुळे मॅग्लेव्ह रेल्वे तंत्रज्ञानात प्रावीण्य मिळवणारा चीन हा जगातील तिसरा देश ठरला. काही वृत्तानुसार, नॅशनल युनिव्हर्सिटी ऑफ डिफेन्स टेक्नॉलॉजीतील संशोधकांनी या महत्त्वाकांक्षी प्रकल्पावर अनेक वर्षे सातत्याने परिश्रम घेतले. याच वर्षी जानेवारी महिन्यात, त्याच संशोधन पथावर या चमूने ताशी ६४८ किलोमीटर इतका आजवरचा सर्वोच्च वेग नोंदवून एक नवा विक्रम प्रस्थापित केला.
या पार्श्वभूमीवर भारतातील वेगवान रेल्वे प्रकल्पांशी या प्रगतीची तुलना अपरिहार्य ठरते. सध्या भारतात धावणारी वंदे भारत एक्सप्रेस ही स्वदेशी तंत्रज्ञानाची प्रतीक मानली जाते. आधुनिक सुविधा, सुधारित सुरक्षा व्यवस्था आणि ताशी सुमारे १६० ते १८० किलोमीटर वेगाने धावण्याची क्षमता यांमुळे ती भारतीय रेल्वेच्या वेगवान वाटचालीचे द्योतक आहे. तसेच, प्रस्तावित बुलेट ट्रेन प्रकल्पामध्ये ताशी सुमारे ३२० किलोमीटर वेग गाठण्याचे उद्दिष्ट ठेवण्यात आले आहे.
वंदे भारत एक्सप्रेस : वेग व तांत्रिक वैशिष्ट्ये
वंदे भारत एक्सप्रेस ही भारतीय रेल्वेने स्वदेशी तंत्रज्ञानाच्या आधारे विकसित केलेली आधुनिक अर्धवेगवान रेल्वेगाडी आहे. ‘मेक इन इंडिया’ उपक्रमाचे प्रतीक मानली जाणारी ही ट्रेन प्रवासी वाहतुकीत वेग, सुरक्षितता व सुविधा यांचा समतोल साधते.
या रेल्वेगाडीचा कमाल तांत्रिक वेग ताशी सुमारे १८० किलोमीटर इतका आहे. तथापि, सध्या भारतातील विद्यमान रेल्वे मार्गांची रचना, वळणांची मर्यादा, सिग्नल व्यवस्था व सुरक्षिततेचे निकष लक्षात घेता ती ताशी १३० ते १६० किलोमीटर या वेगमर्यादेत चालवली जाते. काही निवडक मार्गांवर चाचणीदरम्यान १८० किमी/तास वेग नोंदवण्यात आलेला आहे.
वंदे भारत एक्सप्रेसमध्ये अत्याधुनिक स्वयंचलित दरवाजे, जलद गतीने कार्य करणारी ब्रेक प्रणाली, कवच (KAVACH) अपघात-प्रतिबंधक यंत्रणा, तसेच ऊर्जा कार्यक्षम विद्युत प्रणालीचा वापर करण्यात आला आहे. कमी वेळेत वेग वाढविण्याची क्षमता (त्वरण) आणि कमी अंतरात सुरक्षितरीत्या थांबण्याची क्षमता ही या गाडीची महत्त्वाची वैशिष्ट्ये आहेत. त्यामुळे वंदे भारत एक्सप्रेस ही भारतीय रेल्वेच्या आधुनिकीकरणाच्या दिशेने टाकलेली एक निर्णायक पायरी मानली जाते.
बुलेट ट्रेन : वेग व प्रगत दळणवळण संकल्पना
बुलेट ट्रेन ही अतिवेगवान रेल्वे वाहतुकीची जागतिक स्तरावरील अत्यंत प्रगत संकल्पना आहे. भारतात प्रस्तावित असलेला मुंबई–अहमदाबाद बुलेट ट्रेन प्रकल्प हा जपानच्या सुप्रसिद्ध शिंकान्सेन तंत्रज्ञानावर आधारित आहे.
या बुलेट ट्रेनचा नियोजित प्रवासी वेग ताशी सुमारे ३२० किलोमीटर इतका असणार आहे, तर तिचा कमाल तांत्रिक वेग ताशी सुमारे ३५० किलोमीटर इतका आहे. ही रेल्वे पूर्णतः स्वतंत्र व समर्पित मार्गिकेवर धावणार असल्यामुळे पारंपरिक रेल्वेप्रमाणे लेव्हल क्रॉसिंग, बाह्य अडथळे किंवा सिग्नल विलंब यांचा प्रश्न उद्भवत नाही.
बुलेट ट्रेनमध्ये अत्युच्च दर्जाची भूकंप-संवेदन प्रणाली, स्वयंचलित नियंत्रण व्यवस्था, अचूक वेळापत्रक आणि आंतरराष्ट्रीय मानकांची सुरक्षा यंत्रणा वापरण्यात येणार आहे. या प्रकल्पामुळे दोन महानगरांमधील प्रवासाचा कालावधी लक्षणीयरीत्या कमी होऊन काही तासांत मर्यादित राहील. त्यामुळे ही संकल्पना भारताच्या दळणवळण व्यवस्थेत आमूलाग्र परिवर्तन घडवून आणणारी ठरणार आहे.
या संपूर्ण प्रगतीच्या पार्श्वभूमीवर, चीनच्या उच्चगती मॅग्लेव्ह ट्रेनसारख्या प्रगत तंत्रज्ञानाने जगभरात नवे मानक निर्माण केले आहेत. त्याचबरोबर, भारताची वेगवान रेल्वे प्रणाली ही देशाच्या दळणवळण क्षेत्रातील नवयुगाची प्रतिक बनत आहे. वंदे भारत एक्सप्रेसने स्वदेशी तंत्रज्ञानाचा साक्षात्कार करून प्रवासी वाहतुकीत वेग, सुरक्षितता आणि सुविधा यांचा उत्कृष्ट समतोल साधला आहे. प्रस्तावित बुलेट ट्रेन प्रकल्पाने भारतातील उच्चगती रेल्वे संकल्पनेला आंतरराष्ट्रीय स्तरावर मान्यता मिळवून दिली आहे.
चीनसारख्या प्रगत तंत्रज्ञानाशी तुलना केल्यास, भारताच्या रेल्वे प्रकल्पांमध्ये देखील आधुनिकता, सुरक्षितता आणि वेग या सर्व गुणांचा ठोस समावेश दिसून येतो. या दोन्ही देशांच्या प्रगत तंत्रज्ञानाचा अभ्यास करून, भारताच्या दळणवळण क्षेत्रातील भविष्यातील परिवर्तन अधिक वेगाने, सुरक्षित आणि कार्यक्षम होण्याची शक्यता आहे. अशा आधुनिक, प्रगत आणि उच्चगती रेल्वे प्रकल्पांमुळे केवळ प्रवासाचा अनुभव नव्हे, तर देशाच्या आर्थिक, सामाजिक आणि तांत्रिक विकासाला देखील गती मिळणार आहे.
हे देखील वाचा – Electric Cars: डिझेल-पेट्रोलचे टेन्शन सोडा! 7 लाखांच्या बजेटमध्ये घरी न्या इलेक्ट्रिक कार; पाहा टॉप 3 स्वस्त पर्याय
