Vice President Election Process in Marathi: उपराष्ट्रपतीपदाच्या निवडणुकीचा (Vice President Election) कार्यक्रम निवडणूक आयोगाने (Election Commission) जाहीर केला आहे. विद्यमान उपराष्ट्रपती जगदीप धनखड (Jagdeep Dhankhar) यांनी 22 जुलै रोजी राजीनामा दिल्यानंतर हे पद रिक्त झाले होते. त्यानुसार, आता 9 सप्टेंबर रोजी या पदासाठी निवडणूक होणार असून त्याच दिवशी निकालही जाहीर केला जाईल. (Vice President Election Process in Marathi)
जगदीप धनखड यांच्या राजीनाम्यामुळे पुन्हा एकदा उपराष्ट्रपतीपदाची निवडणूक आणि त्यातील प्रक्रिया चर्चेत आली आहे. उपराष्ट्रपतीपदासाठी अर्ज दाखल करण्याची अंतिम तारीख 21 ऑगस्ट आहे. तर उमेदवारी अर्ज मागे घेण्याची शेवटची तारीख 25 ऑगस्ट आहे.
उपराष्ट्रपतीपदाची निवडणूक कशी होते, या पदासाठीची पात्रता काय असते आणि संख्याबळाचे गणित कसे काम करते, हे समजून घेऊया.
उपराष्ट्रपतींची निवड कशी होते?
भारतीय राज्यघटनेतील कलम 66 नुसार, उपराष्ट्रपतीची निवड संसदेच्या दोन्ही सभागृहांमधील सदस्यांद्वारे केली जाते. या निवडणुकीला ‘इलेक्टोरल कॉलेज’ (Electoral College) असे म्हणतात, ज्यात लोकसभेतील 543 आणि राज्यसभेतील 245 असे सर्व (एकूण 788) सदस्य मतदान करतात.
विशेष म्हणजे, या निवडणुकीत राज्य विधानसभेच्या सदस्यांचा समावेश नसतो. राष्ट्रपतीपदाच्या निवडणुकीत विधानसभेचे सदस्य देखील सहभागी होत असतात.
- मतदान पद्धत: उपराष्ट्रपतीपदासाठी मतदान ‘एकल संक्रमणीय मता’च्या (Single Transferable Vote) आधारे आनुपातिक प्रतिनिधित्व प्रणालीनुसार (Proportional Representation System) होते.
- गोपनीय मतदान: मतदान गोपनीय पद्धतीने केले जाते.
- पक्षीय बंधन नाही: या निवडणुकीत, कोणताही राजकीय पक्ष आपल्या सदस्यांना विशिष्ट उमेदवारालाच मतदान करण्यासाठी ‘व्हीप’ (Whip) जारी करू शकत नाही. प्रत्येक सदस्याला स्वतःच्या विवेकबुद्धीनुसार मतदान करण्याचे स्वातंत्र्य असते.
उपराष्ट्रपतीपदासाठी उमेदवारी आणि पात्रता
उपराष्ट्रपतीपदासाठी उमेदवार होण्यासाठी काही विशिष्ट पात्रता अटी पूर्ण करणे आवश्यक आहे:
- नागरिकत्व: तो/ती भारताचा नागरिक असावा.
- वय: उमेदवाराचे वय किमान 35 वर्षे पूर्ण असावे.
- पात्रता: तो राज्यसभेचा सदस्य होण्यास पात्र असावा.
या पदासाठी, कोणतीही व्यक्ती कितीही वेळा निवडणूक लढवू शकते, कारण राज्यघटनेमध्ये अशा प्रकारची कोणतीही मर्यादा घालण्यात आलेली नाही. त्यामुळे, विद्यमान किंवा माजी उपराष्ट्रपतीही पुन्हा निवडणूक लढवण्यासाठी पात्र असतात.
संख्याबळ आणि विजयाचे गणित
सध्याच्या परिस्थितीत उपराष्ट्रपतीपदाची निवडणूक एनडीएसाठी (NDA) अत्यंत सोपी आहे, कारण संसदेतील त्यांचे संख्याबळ निर्णायक आहे. संसदेच्या दोन्ही सभागृहांमधील एकूण सदस्यांची संख्या 788 आहे. निवडणुकीत विजय मिळवण्यासाठी उमेदवाराला किमान 394 मतांची (50 टक्क्यांपेक्षा जास्त) आवश्यकता असते.
सध्या एनडीएकडे लोकसभेत 293 खासदार आणि राज्यसभेत 129 खासदार आहेत. त्यामुळे, त्यांचे एकूण संख्याबळ 422 होते, जे विजयासाठी आवश्यक असलेल्या 394 मतांपेक्षा जास्त आहे. यामुळे एनडीएने आपला उमेदवार जाहीर केल्यास त्याचा विजय निश्चित मानला जात आहे. दरम्यान, अद्याप सत्ताधारी पक्ष व विरोधी पक्षाकडून उपराष्ट्रपतीपदासाठी उमेदवारांची घोषणा करण्यात आलेली नाही.
उपराष्ट्रपतीपदाच्या निवडणुकीबद्दल वारंवार विचारले जाणारे प्रश्न (FAQ)
1. उपराष्ट्रपतीपदाची निवडणूक कधी होणार आहे?
उपराष्ट्रपतीपदासाठी निवडणूक 9 सप्टेंबर 2025 रोजी होणार असून, त्याच दिवशी मतमोजणी होऊन निकाल जाहीर केला जाईल.
2. उपराष्ट्रपतीपदाची निवडणूक का होत आहे?
विद्यमान उपराष्ट्रपती जगदीप धनखड यांनी 22 जुलै 2025 रोजी आपल्या पदाचा राजीनामा दिल्यामुळे उपराष्ट्रपतीपद रिक्त झाले आहे. त्यामुळे हे पद भरण्यासाठी निवडणूक घेतली जात आहे.
3. उपराष्ट्रपतीपदाची निवड कोण करते?
उपराष्ट्रपतीची निवड संसदेच्या दोन्ही सभागृहांमधील, म्हणजेच लोकसभा आणि राज्यसभेतील सर्व सदस्यांद्वारे (निवडून आलेले आणि नामनिर्देशित) केली जाते. या सर्व सदस्यांच्या गटाला ‘इलेक्टोरल कॉलेज’ (Electoral College) असे म्हणतात.
4. उपराष्ट्रपतीपदासाठी मतदान करण्याची पद्धत कोणती आहे?
उपराष्ट्रपतीपदासाठी मतदान ‘एकल संक्रमणीय मता’च्या (Single Transferable Vote) आधारे आनुपातिक प्रतिनिधित्व प्रणालीनुसार (Proportional Representation System) केले जाते. यामध्ये प्रत्येक सदस्य त्यांच्या पसंतीनुसार उमेदवारांना क्रमवारी देतो.
5. उपराष्ट्रपती होण्यासाठी काय पात्रता आवश्यक आहे?
उपराष्ट्रपती होण्यासाठी उमेदवाराकडे खालील पात्रता असणे आवश्यक आहे:
- तो/ती भारताचा नागरिक असावा.
- त्याचे वय किमान 35 वर्षे पूर्ण असावे.
- तो राज्यसभेचा सदस्य होण्यास पात्र असावा.
6. उपराष्ट्रपतीपदाच्या निवडणुकीत राज्यांची भूमिका असते का?
नाही. राष्ट्रपतीपदाच्या निवडणुकीच्या तुलनेत उपराष्ट्रपतीपदाच्या निवडणुकीत राज्यांच्या विधानसभा सदस्यांचा सहभाग नसतो. फक्त लोकसभा आणि राज्यसभेचे सदस्यच मतदान करतात.
7. एकाच व्यक्तीला पुन्हा उपराष्ट्रपती होता येते का?
होय, राज्यघटनेनुसार, एकाच व्यक्तीला उपराष्ट्रपती म्हणून कितीही वेळा निवडणूक लढवण्यास कोणतीही मर्यादा नाही. त्यामुळे, कोणताही माजी उपराष्ट्रपती पुन्हा निवडणूक लढवू शकतो.
