Shubhanshu Shukla docks at ISS | भारतीय हवाई दलाचे ग्रुप कॅप्टन शुभांशु शुक्ला (Shubhanshu Shukla) यांनी ‘अ‍ॅक्सिऑम मिशन 4’ (Axiom Mission 4) अंतर्गत आंतरराष्ट्रीय अंतराळ स्थानकावर (ISS) यशस्वीपणे डॉकिंग केले आहे. 1984 मध्ये विंग कमांडर राकेश शर्मा यांच्या अंतराळ मोहिमेनंतर 41 वर्षांनी भारताने पुन्हा एकदा मानवी अंतराळ मोहिमेत इतिहास रचला आहे.
काही तासांच्या कक्षीय प्रवासानंतर, स्पेसएक्सच्या ‘क्रू ड्रॅगन’ या अत्याधुनिक यानाने नासाच्या केनेडी स्पेस सेंटरमधून उड्डाण घेत आंतरराष्ट्रीय अंतराळ स्थानकावर यशस्वी डॉकिंग केले. ही मोहीम भारताच्या अंतराळ संशोधनातील एक महत्त्वाचा टप्पा आहे.
भारतीय पदार्थांसह अंतराळात ‘घरचा’ आस्वाद
शुभांशु शुक्ला यांनी 15 दिवसांच्या या अंतराळ प्रवासात आपल्यासोबत काही खास भारतीय पदार्थ नेले आहेत. यामध्ये ‘मँगो नेक्टर’, ‘गाजराचा हलवा’ आणि ‘मूग डाळीचा हलवा’ यांचा समावेश आहे. हे पदार्थ इस्रोच्या ‘डिफेन्स इन्स्टिट्यूट ऑफ बायो-डिफेन्स टेक्नॉलॉजीज’ (DIBT) ने खास अंतराळासाठी तयार केले आहेत. विशेष म्हणजे, यात कोणतेही प्रिझर्व्हेटिव्ह नाहीत आणि हे पदार्थ 12 महिन्यांपर्यंत सामान्य तापमानात टिकू शकतात.
उड्डाणापूर्वी पत्रकार परिषदेत शुक्ला म्हणाले की, “अंतराळात जेवणाची कमतरता नाही, पण मी माझ्यासोबत आंबा आणि दोन्ही प्रकारचे हलवे घेऊन जात आहे. माझ्या सहकाऱ्यांसोबत हे पदार्थ शेअर करायला मला आवडेल.” त्यांच्या या उत्साहाने भारतीय संस्कृती अंतराळातही पोहोचली आहे.
अंतराळात भारताचे वैज्ञानिक प्रयोग
या 15 दिवसांच्या मिशनदरम्यान शुभांशु शुक्ला मायक्रोग्रॅव्हिटीमध्ये भारताने डिझाइन केलेले महत्त्वाचे वैज्ञानिक प्रयोग करतील. यामध्ये खालील गोष्टींचा समावेश आहे:
खाद्य मायक्रोअल्गीचा अभ्यास: अंतराळातील किरणोत्सर्ग आणि मायक्रोग्रॅव्हिटीमुळे मायक्रोअल्गीच्या पोषक तत्त्वांवर काय परिणाम होतो, याचा अभ्यास ते करतील.
पिकांच्या बियांचा अभ्यास: सहा प्रकारच्या पिकांच्या बिया अंतराळात ठेवून त्यांचे अनुवांशिक बदल, सूक्ष्मजंतू आणि पौष्टिक मूल्यांचे विश्लेषण केले जाईल.
हे प्रयोग इस्रोच्या योगदानाचा भाग असून, भविष्यातील अंतराळ शेती आणि दीर्घकालीन अंतराळ प्रवासासाठी महत्त्वाचा डेटा उपलब्ध करून देतील.
आयएसएसवरील व्यस्त दिनचर्या
आंतरराष्ट्रीय अंतराळ स्थानकावरील अंतराळवीरांची दिनचर्या अत्यंत व्यस्त असते. शुभांशु शुक्ला यांचे वेळापत्रकही याला अपवाद नाही:
- वैज्ञानिक प्रयोगांसाठी बहुतांश वेळ.
- शून्य गुरुत्वाकर्षणामुळे स्नायू आणि हाडांची झीज टाळण्यासाठी नियमित व्यायाम.
- भारतीय संशोधन टीम आणि ‘ग्राउंड कंट्रोल’शी नियमित संपर्क.
- क्रू ब्रीफिंग, सिस्टीम तपासणी आणि मर्यादित वैयक्तिक वेळ.
या व्यस्त वेळापत्रकातही शुक्ला यांनी विंग कमांडर राकेश शर्मा यांच्यासाठी एक खास भेट नेली आहे. “राकेश शर्मा यांनी मला या मिशनसाठी खूप मार्गदर्शन केले,” असे शुक्ला म्हणाले, पण त्यांनी भेटीचे रहस्य उघड केले नाही.
शुक्ला यांच्या क्रू सोबत ‘जॉय’ नावाचा एक छोटा पांढरा हंस अंतराळात तरंगत आहे. हा हंस शून्य-गुरुत्वाकर्षण निर्देशक म्हणून काम करतो आणि भारतासाठी ‘ज्ञान’, पोलंडसाठी ‘पवित्रता’ आणि हंगेरीसाठी ‘शालीनता’ यांचे प्रतीक आहे.
