Census of India | भारताची पुढील जनगणना लवकरच सुरू होणार आहे. रजिस्ट्रार जनरल ऑफ इंडिया यांनी जाहीर केले आहे की, 1 एप्रिल 2026 पासून जनगणनेचा पहिला टप्पा, म्हणजेच ‘हाऊसलिस्टिंग आणि हाऊसिंग ऑपरेशन’ सुरू होईल.
ही जनगणना दोन टप्प्यांत होणार असून, यात डिजिटल तंत्रज्ञानाचा वापर आणि स्वयं-नोंदणीचा पर्याय नागरिकांना उपलब्ध असेल. या मोहिमेची तयारी जोरात सुरू आहे, आणि यासाठी देशभरात लाखो कर्मचारी नियुक्त केले जाणार आहेत.
दोन टप्प्यांत होणार जनगणना
जनगणनेचा पहिला टप्पा ‘हाऊसलिस्टिंग ऑपरेशन’ (HLO) मध्ये प्रत्येक घराची माहिती गोळा केली जाईल. यामध्ये घराची स्थिती, मालमत्ता, आणि उपलब्ध सुविधांबाबत माहिती नोंदवली जाईल. दुसरा टप्पा, ‘लोकसंख्या गणना’ (Population Enumeration), 1 फेब्रुवारी 2027 पासून सुरू होईल. या टप्प्यात प्रत्येक व्यक्तीची लोकसंख्याशास्त्रीय, सामाजिक-आर्थिक आणि सांस्कृतिक माहिती गोळा केली जाईल. विशेष म्हणजे, यावेळी जातींची गणनाही (Caste Enumeration) केली जाणार आहे, अशी माहिती सरकारने दिली आहे.
डिजिटल जनगणना: स्वयं-नोंदणीचा पर्याय
ही जनगणना डिजिटल पद्धतीने होणार आहे. यासाठी मोबाइल ॲपचा वापर केला जाईल, आणि नागरिकांना स्वतःची माहिती नोंदवण्याचा पर्यायही उपलब्ध असेल. या मोहिमेसाठी देशभरात 34 लाखांहून अधिक गणक आणि पर्यवेक्षक तसेच 1.3 लाख जनगणना कर्मचारी तैनात केले जातील.
रजिस्ट्रार जनरल आणि जनगणना आयुक्त मृत्युंजय कुमार नारायण यांनी सर्व राज्ये आणि केंद्रशासित प्रदेशांच्या मुख्य सचिवांना पत्र लिहून ही माहिती दिली आहे. यापूर्वी गणक आणि पर्यवेक्षकांची नियुक्ती करून त्यांच्यात कामाचे वाटप केले जाईल.
कोणती माहिती गोळा होणार?
या जनगणनेत घरातील विविध गोष्टींवर प्रश्न विचारले जातील. यामध्ये पिण्याच्या पाण्याचा स्रोत, शौचालयाचा प्रकार, स्वयंपाकासाठी वापरले जाणारे इंधन, आणि LPG/PNG कनेक्शन यांचा समावेश आहे. तसेच, घराचे छत, भिंती आणि मजल्यासाठी वापरलेले साहित्य, खोल्यांची संख्या, आणि घरात राहणाऱ्या लोकांची माहिती गोळा केली जाईल. याशिवाय, घरात असलेली वाहने (सायकल, स्कूटर, कार), उपकरणे (रेडिओ, टीव्ही), आणि इंटरनेट कनेक्शन याबाबतही प्रश्न विचारले जातील. घराचा प्रमुख कोण आहे, तो अनुसूचित जाती/जमातीचा आहे का, आणि विवाहित जोडप्यांची माहितीही नोंदवली जाईल.
स्वातंत्र्यानंतरची आठवी जनगणना
ही जनगणना स्वातंत्र्यानंतरची आठवी आणि एकूण 16वी जनगणना असेल. यासाठी रजिस्ट्रार जनरल आणि जनगणना आयुक्त कार्यालयाने सुमारे तीन डझन प्रश्न तयार केले आहेत. ही जनगणना देशाच्या सामाजिक-आर्थिक परिस्थितीचा अचूक आढावा घेण्यासाठी महत्त्वाची ठरणार आहे. नागरिकांना या मोहिमेत सहभागी होण्याचे आवाहन सरकारने केले आहे.
