Shubhanshu Shukla | भारतीय अंतराळवीर ग्रुप कॅप्टन शुभांशु शुक्ला (Group Captain Shubhanshu Shukla) आणि इतर तीन अंतराळवीरांना आंतरराष्ट्रीय अंतराळ स्थानकावर (International Space Station) घेऊन जाणारी ‘ॲक्सिओम-4’ मोहीम (Axiom-4 Mission) पुढे ढकलण्यात आली आहे. आता ही मोहीम 11 जून रोजी लाँचहोणार आहे. खराब हवामानामुळे ‘ॲक्सिओम-4’ मोहिमेची लाँचिंग तारीख बदलण्यात आली आहे.
कोण आहेत शुभांशु शुक्ला?
ऑक्टोबर 1985 मध्ये उत्तर प्रदेशातील लखनऊ येथे जन्मलेले शुभांशु शुक्ला यांचे बालपणापासूनच विमानचालनाचे आकर्षण होते. 1999 च्या कारगिल युद्धाने (Kargil War) प्रेरित होऊन त्यांनी स्वतंत्रपणे यूपीएससी एनडीए परीक्षा दिली आणि उत्तीर्ण झाले. त्यांनी 2005 मध्ये नॅशनल डिफेन्स ॲकॅडमीतून (आपले लष्करी प्रशिक्षण पूर्ण केले आणि कॉम्प्युटर सायन्समध्ये विज्ञान पदवी मिळवली.
नंतर, त्यांनी बंगळूरु येथील इंडियन इन्स्टिट्यूट ऑफ सायन्स मधून एरोस्पेस इंजिनियरिंगमध्ये एम. टेकची पदवी घेतली, ज्यामुळे एरोस्पेस विज्ञानातील त्यांचा पाया अधिक मजबूत झाला.
जून 2006 मध्ये भारतीय हवाई दलात रुजू झालेले शुक्ला यांनी वेगाने प्रगती केली आणि मार्च 2024 पर्यंत ग्रुप कॅप्टन पद मिळवले. 2,000 तासांहून अधिक उड्डाण अनुभवासह, त्यांनी Su-30 MKI, MiG-21, MiG-29, Jaguar, Hawk, Dornier 228, आणि An-32 यासह विविध विमानांचे वैमानिक म्हणून काम केले आहे.
2019 मध्ये, शुक्ला यांची इन्स्टिट्यूट ऑफ एरोस्पेस मेडिसिनने भारताच्या मानवी अंतराळ उड्डाण कार्यक्रमासाठीनिवड केली होती. त्यांनी रशियातील युरी गागारिन कॉस्मोनॉट ट्रेनिंग सेंटरमध्ये कठोर प्रशिक्षण घेतले आणि 2021 मध्ये आपले मूलभूत प्रशिक्षण पूर्ण केले. त्यानंतर त्यांनी बंगळूरु येथील अंतराळवीर प्रशिक्षण सुविधा येथे प्रगत प्रशिक्षण घेतले.
फेब्रुवारी 2024 मध्ये, पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांनी 2026 मध्ये नियोजित भारताच्या पहिल्या मानवी अंतराळ उड्डाण मोहीम, ‘गगनयान’साठी निवडलेल्या चार अंतराळवीरांपैकी एक म्हणून शुक्ला यांच्या नावाची घोषणा केली. मात्र, शुक्लांचा आयएसएस (ISS) प्रवास लवकरच होणार आहे, कारण त्यांची नासा, स्पेसएक्स आणि ‘ॲक्सिओम स्पेस’ यांच्यातील खाजगी अंतराळ उड्डाण सहकार्यात ‘ॲक्सिओम मिशन 4’साठी पायलटम्हणून निवड झाली आहे.
या ऐतिहासिक मोहिमेसाठी तयारी करताना, शुक्ला आणि त्यांच्या सहकाऱ्यांनी नासा, युरोपीय स्पेस एजन्सी आणि जपान एरोस्पेस एक्सप्लोरेशन एजन्सी यासह आंतरराष्ट्रीय अंतराळ संस्थांकडूनविस्तृत प्रशिक्षण घेतले. त्यांनी जर्मनीतील कोलोन येथील ईएसएच्या युरोपीय अंतराळवीर केंद्रात कठोर प्रशिक्षण पूर्ण केले
ऐतिहासिक ‘ॲक्सिओम-4’ मोहिमेमुळे शुभांशु शुक्ला 1984 मध्ये अंतराळात प्रवास करणारे त्यांचे आदर्श राकेश शर्मा (Rakesh Sharma) यांच्यानंतर अंतराळात प्रवास करणारे दुसरे भारतीय ठरतील. राकेश शर्मा यांनी 3 एप्रिल 1984 रोजी सोव्हिएत अंतराळयान सोयुझ टी-11 मधून इंटरकॉसमॉस कार्यक्रमाचा भाग म्हणून इतिहास घडवला होता. त्यांच्या मोहिमेदरम्यान, त्यांनी सुमारे 7 दिवस, 21 तास आणि 40 मिनिटे अंतराळात घालवले होते, ज्यामुळे ते हा पराक्रम करणारे पहिले आणि एकमेव भारतीय नागरिक ठरले.
‘ॲक्सिओम-4’ मोहिमेबद्दल
‘ॲक्सिओम स्पेस’नुसार, ‘ॲक्सिओम-4’ मोहीम भारत, पोलंड आणि हंगेरीसाठी ‘मानवी अंतराळ उड्डाण’ क्षेत्रात ‘पुनरागमना’सारखे आहे. कारण, गेल्या चार दशकांहून अधिक काळानंतर हे देश आपली पहिली सरकारी-प्रायोजित मोहीम हाती घेत आहेत. जरी या राष्ट्रांसाठी हा इतिहासातील केवळ दुसरs मानवी अंतराळ उड्डाण असेल, तरी आंतरराष्ट्रीय अंतराळ स्थानकावरील मोहिमेत तिन्ही देशांचा सहभाग होण्याची ही पहिलीच वेळ आहे.
ही ऐतिहासिक मोहीम ‘ॲक्सिओम स्पेस’ची लो-अर्थ ऑर्बिटमध्येप्रवेशाची व्याप्ती वाढवण्यात आणि जगभरातील राष्ट्रीय अंतराळ कार्यक्रमांना बळकटी देण्यात महत्त्वाची भूमिका दर्शवते.
‘ॲक्सिओम-4’ ही दुसरी व्यावसायिक अंतराळ मोहीम असेल ज्यात त्यांच्या सरकारांनी आणि युरोपीय स्पेस एजन्सीने प्रायोजित केलेले राष्ट्रीय अंतराळवीर असतील. भारत, पोलंड आणि हंगेरीसाठी, ‘ॲक्सिओम-4’ जागतिक स्तरावर त्यांच्या अंतराळ महत्त्वाकांक्षा पुढे नेण्याचे प्रतीक आहे.
‘ॲक्सिओम-4’ संशोधन पूरक कार्यक्रमात अमेरिका, भारत, पोलंड, हंगेरी, सौदी अरेबिया, ब्राझील, नायजेरिया, यूएई आणि युरोपमधील राष्ट्रांसह 31 देशांचे जवळपास 60 वैज्ञानिक अभ्यास आणि उपक्रम समाविष्ट आहेत. ‘ॲक्सिओम स्पेस’नुसार, या मोहिमेमध्ये ‘ॲक्सिओम’च्या आयएसएस (ISS) वरील मोहिमांमध्ये आतापर्यंतच्या सर्वाधिक संशोधन आणि विज्ञान-केंद्रित उपक्रमांचा समावेश असेल.
