Konkan Hapus GI Tag : हापूस आंबा म्हटला की, जगभरातील खवय्यांना कोकणातील विशिष्ट चव, गोडी आणि सुगंध आठवतो. म्हणूनच कोकणच्या हापूसला 2018 मध्ये भौगोलिक मानांकन मिळाले. मात्र, आता याच मानांकनावरून कोकणच्या हापूसवर मोठे संकट उभे राहिले आहे.
गुजरात राज्यातील वलसाड येथील आंबा उत्पादकांनी ‘वलसाड हापूस’ नावाने भौगोलिक मानांकन मिळवण्यासाठी 2023 मध्ये अर्ज दाखल केला होता. या अर्जावर पहिली सुनावणी पार पडल्यानंतर कोकणातील शेतकरी आणि हापूस उत्पादक व विक्रेते संघटनांनी त्याला कडाडून विरोध केला आहे.
कोकण हापूस उत्पादक व विक्रेते संघांचे अध्यक्ष डॉ. विवेक भिडे यांनी यावर आपली भूमिका स्पष्ट करताना सांगितले की, “हापूस ही कोकणची अस्सल ओळख आहे आणि त्यासाठी आम्ही यापुढेही कायदेशीर लढाई लढू.”
वलसाड हापूसला विरोधाची 5 प्रमुख कारणे
कोकणातील शेतकरी वलसाड हापूसच्या मानांकनाला विरोध करत आहेत, यामागे अनेक महत्त्वपूर्ण कारणे आहेत:
1. अस्सल ओळख गमावण्याची भीती – भौगोलिक मानांकन हे एखाद्या विशिष्ट भौगोलिक प्रदेशातील उत्पादनाची अस्सल ओळख जपते. कोकण किनारपट्टीवरील विशिष्ट हवामान आणि वातावरणामुळेच इथल्या हापूसला खास चव आणि स्वाद मिळतो. इतर भागांना हापूस मानांकन मिळाल्यास कोकणच्या हापूसची ही विशिष्ट ओळख संपुष्टात येण्याची भीती आहे.
2. मोठी आर्थिक हानी – आंब्याच्या हंगामातील एकूण आर्थिक उलाढालीत हापूसचा मोठा वाटा असतो. कोकणातून अमेरिका, युरोप, ऑस्ट्रेलियासह आखाती देशांत निर्यात होणाऱ्या आंब्यात हापूसचा वाटा 40 ते 90 टक्क्यांपर्यंत असतो. वलसाड किंवा अन्य भागांना मानांकन मिळाल्यास कोकण हापूसची मागणी आणि निर्यात कमी होईल, ज्यामुळे शेतकऱ्यांचे मोठे आर्थिक नुकसान होईल.
3. भेसळ आणि बोगसगिरीला प्रोत्साहन– 2018 मध्ये मानांकन मिळाल्यापूर्वी कोकण हापूसच्या नावाखाली बाजारात मोठ्या प्रमाणात इतर भागांतील आंब्याची भेसळ केली जात होती. वलसाडसारख्या भागाला मानांकन मिळाल्यास ग्राहकांची फसवणूक वाढेल आणि भेसळीला अप्रत्यक्षपणे प्रोत्साहन मिळेल.
4. मानांकनावर वाढती स्पर्धा – कोकण हापूसला मानांकन मिळाल्यानंतर 2022 मध्ये नारायणगाव येथील आंब्याने आणि 2023 मध्ये वलसाडच्या आंब्याने याच नावासाठी अर्ज केला. भविष्यात कर्नाटक हापूस या नावानेही मागणी होऊ शकते. यामुळे हापूस या शब्दावर असलेली कोकणची मालकी धोक्यात येईल. यापूर्वी मलावी देशातील आंब्याला ‘मलावी आंबा’ असे नाव बदलण्यास कोकणवासियांनी भाग पाडले होते.
5. गुणवत्तेचे सातत्य आणि संशोधन – डॉ. बाळासाहेब सावंत कोकण कृषी विद्यापीठात हापूसवर चांगले संशोधन झाले आहे आणि तिथूनच दर्जेदार रोपे तयार केली जातात. भौगोलिक मानांकन हे गुणवत्तेचे सातत्य आणि गुणधर्म जपते. महाबळेश्वर स्ट्रॉबेरीप्रमाणे कोकण हापूसची गुणवत्ता इतरत्र शक्य होत नाही.
कोकणातील हापूसचे क्षेत्रफळ आणि उलाढाल
सध्या कोकणात सुमारे 1.80 लाख हेक्टरवर हापूसची लागवड आहे. रत्नागिरी जिल्ह्यात 1 लाख 13 हजार हेक्टर, सिंधुदुर्गमध्ये 33,475 हेक्टर आणि रायगडमध्ये 14,500 हेक्टरवर हापूसचे क्षेत्रफळ आहे.
या हापूसमधून सुमारे 2.50 लाख मेट्रिक टन उत्पादन मिळते, ज्यामुळे दरवर्षी सुमारे 300 कोटी रुपयांची आर्थिक उलाढाल होते आणि 300 ते 320 कोटी रुपयांचे परकीय चलन मिळते.
