FSSAI Ban on Fake ORS Drinks: भारतीय अन्न सुरक्षा आणि मानक प्राधिकरणाने (FSSAI) बनावट ORS पेयांवर बंदी (FSSAI Ban on Fake ORS Drinks) घालण्याचा निर्णय ऑक्टोबर २०२५ मध्ये जाहीर केला. या निर्णयामुळे सार्वजनिक आरोग्य चिंता असल्याने वैद्यकीय क्षेत्रातून स्वागत करण्यात आले – कारण बाजारात उपलब्ध असलेल्या गोड इलेक्ट्रोलाइट पेयांना ORS (Oral Rehydration Solution) चे लेबल लावून ग्राहकांची दिशाभूल होत होती. मात्र, या बंदीवर दिल्लीत उच्च न्यायालयाची स्थगिती (Delhi High Court stay) मिळाल्यामुळे खळबळ माजली आहे. न्यायालयाच्या या अंतरिम आदेशाने FSSAIच्या बंदीला थांबवले असून काही कंपन्यांना त्यांच्या “ORS” नावाने विक्री करणाऱ्या पेयांचे विक्री जारी ठेवण्याची मुभा मिळाली. या अचानक बदललेल्या परिस्थितीमुळे डॉक्टर आणि बालरोगतज्ञांनी चिंता व्यक्त केली आहे. त्यांच्या मते गोड ‘ORS’ पेये (Sugary electrolyte drinks) केवळ दिशाभूलच नाही तर निर्जलीकरणाचा उपचार करण्याऐवजी परिस्थिती अधिक बिघडवू शकतात.
दिल्लीनं दिलेल्या या स्थगितीनंतर वैद्यकीय तज्ञ आणि सार्वजनिक आरोग्य तज्ञांनी जोरदार प्रतिक्रिया दिली. हैदराबादच्या बालरोगतज्ञ डॉ. शिवरंजनी संतोष यांच्या अभियानामुळे (Dr. Sivaranjani Santosh campaign) च ही बंदी शक्य झाली होती. त्यांनी आठ वर्षे संघर्ष करून बनावट ORS पेयांच्या विरोधात जनजागृती केली. आता, न्यायालयीन स्थगितीमुळे हा विजय धोक्यात येतो की काय अशी भीती डॉक्टरांना वाटते. “या निर्णयामुळे मोठ्या प्रमाणावर गोड ORS सिरपचा साठा विक्रीस परवानगी मिळत आहे आणि मुलांचे रक्षण पूर्णपणे झालेले नाही, हे राष्ट्रीय लज्जास्पद आहे,” असे डॉ. संतोष यांनी म्हटले. अनेक वैद्यकीय तज्ञांची प्रतिक्रिया (Medical experts’ reaction) अशी आहे की अशा पेयांना ORSचा शिक्का लागल्याने पालक गफलत करतात आणि मुलांचे आरोग्य धोक्यात येऊ शकते.
FSSAIची 2025 मधील बंदी: निर्णयाची पार्श्वभूमी आणि कारण (FSSAI ban 2025)
ऑक्टोबर १४, २०२५ रोजी FSSAIने सर्व अन्न व पेय व्यवसायांना निर्देश दिले की, जागतिक आरोग्य संघटनेच्या (WHO) शिफारसींनुसार जे खरे ORS नसतील त्यांच्या उत्पादनाच्या नावात, लेबलवर किंवा जाहिरातीत “ORS” शब्दाचा वापर करु नये. अन्न लेबलिंगचे नियम (Food labelling rules India) पाळत हे नाव वापरणे आता थेट बंदीयोग्य ठरवण्यात आले, कारण अशा दिशाभूल करणाऱ्या ORS लेबलांनी (Misleading ORS labels) ग्राहकांमध्ये हे पेय उपचारक्षम ORS आहे अशी चुकीची धारणा निर्माण होत होती. FSSAIच्या आदेशानुसार कोणत्याही फळावर आधारित पेय, नॉन-कार्बोनेटेड शरबत किंवा रेडी-टू-ड्रिंक पदार्थाच्या नावात “ORS” हा शब्द असणे हे Food Safety and Standards Act, 2006 चे उल्लंघन मानले जाईल. या आधी २०२२ आणि २०२४ मध्ये काही अटींसह “ORS” ट्रेडमार्क वापरण्यास सूट देण्यात आली होती (उदाहरणार्थ, लेबलवर “हे WHOने शिफारस केलेले ORS फॉर्म्यूला नाही” अशी सूचना देने). परंतु आता FSSAIने त्या जुन्या सूट रद्द करून कठोर भूमिका घेतली आहे.
या नियामक कारवाईमागील (Regulatory action by FSSAI) मुख्य कारण म्हणजे बाजारातील काही पेये “ORS” च्या नावाखाली विकली जात असूनही त्यांची घटकसंस्था वैद्यकीयदृष्ट्या मान्यताप्राप्त ORS पेक्षा वेगळी आहे. FSSAIच्या मते असे बनावट ORS पेये (Fake ORS drinks) ग्राहकांना वाटू देतात की ते WHO-मान्यताप्राप्त जीवनरक्षक ORSच आहेत, पण प्रत्यक्षात त्यांत क्षाराची कमतरता आणि साखरेचे प्रमाण जास्त असते – त्यामुळे अशा पेयांनी विशेषतः लहान मुलांच्या आरोग्यास धोका निर्माण होतो. गोड ORS नावाने विकल्या जाणाऱ्या पेयांमुळे दस्त-उलटीने ग्रस्त रुग्णांचे निर्जलीकरण भरून न निघता उलट वाढण्याचा संभव तज्ञांनी व्यक्त केला आहे. ही बाब लक्षात घेऊन FSSAIने अन्न सुरक्षिततेसंदर्भात (Consumer safety India) मोठी पाऊल उचलले.
डॉ. शिवरंजनी संतोष यांचे आठ वर्षांचे अभियान
FSSAI Ban on Fake ORS Drinks: FSSAIच्या या निर्णयामागे वर्षानुवर्षांचा एक वैयक्तिक लढा आहे. हैदराबाद येथील बालरोगतज्ञ डॉ. शिवरंजनी संतोष यांनी २०१७ साली आपल्या क्लिनिकमध्ये काही गंभीर घटना लक्षात घेतल्या. अनेक बालकांतील निर्जलीकरणाची प्रकरणे (Pediatric dehydration cases) अशी होती की पालकांनी औषधालयातून मिळणारे तयार पेय “ORS” म्हणून दिले होते, पण तरीही मुलांची स्थिती सुधारण्याऐवजी खालावली. तपासणीत आढळले की ही पेये अतिसाखरयुक्त आणि अल्प क्षारयुक्त आहेत. परिणामी पाण्याचे शोषण होण्याऐवजी अधिक पाणी आंतडीमध्ये खेचले जाऊन जुलाब वाढू शकतो अशी वैद्यकीय माहिती तिने दिली होती. डॉ. संतोष म्हणतात, “जर उत्पादनावर ‘ORS नाही’ अशी सूचनाही असेल तरी ब्रँडच्या नावामुळे लोकांना ते ORS सारखेच वाटते. यामुळे लोक अशा उत्पादने निवडतात जी प्रत्यक्षात दस्त अधिकच बिघडवू शकतात आणि वेळीच वैद्यकीय मदत न मिळाल्यास मृत्यूचे कारणही ठरू शकतात.” त्यांच्या या निरीक्षणाने वैद्यकीय वर्तुळात खळबळ उडाली.
या समस्येविरुद्ध सार्वजनिक आरोग्य जनजागृती (Nutrition and hydration awareness) करण्यासाठी डॉ. संतोष यांनी एकहाती मोहिम हाती घेतली. आठ वर्षांच्या या लढ्यात त्यांना बड्या फार्मा आणि पेय कंपन्यांना सामोरे जावे लागले. “मी मोठ्या कंपन्यांच्या विरोधात होते – Johnson & Johnson, Dr. Reddy’s सारख्या कंपन्यांवर टीका करत होते. त्यामुळे काही काळ मी व्यावसायिकदृष्ट्या एकटी पडले,*” असे त्या एका मुलाखतीत सांगतात. या काळात त्यांनी जनहित याचिका 2024 (Public interest litigation 2024) दिल्ली उच्च न्यायालयात दाखल केली, मीडिया आणि सोशल मीडियावरून सतत या विषयावर आवाज उठवला आणि केंद्र व राज्य आरोग्य मंत्रालयाचे नियम (Health Ministry regulations) कडक करण्याची मागणी केली. अखेर ऑक्टोबर २०२५ मध्ये त्यांचा प्रयत्न फळाला आला. FSSAIने स्पष्ट आदेश काढला की ORS शब्दाची चुकीची वापर आता कायद्याने गुन्हा ठरेल.
डॉ. संतोष यांच्या अभियानातील काही महत्त्वाच्या टप्प्यांचा आढावा खालील तक्त्यात दिला आहे:
| वर्ष | घटना (आराखडा) |
| २०१७ | गोड इलेक्ट्रोलाइट पेयांमुळे मुलांच्या निर्जलीकरण उपचारात अयशस्वी परिणाम दिसू लागले. डॉ. संतोष यांनी हा प्रश्न उचलला. |
| २०२२ | FSSAIने तडजोड म्हणून ORS ट्रेडमार्क वापरास काही अटींसह (लेबलवर “NOT ORS” इशारा) परमिशन दिली होती. |
| २०२४ | डॉ. संतोष यांनी दिल्ली उच्च न्यायालयात जनहित याचिका दाखल करून बनावट ORS पेयांवर बंदीची मागणी केली. त्या काळात त्यांनी सोशल मीडियाद्वारे व्यापक जनजागृती केली. |
| ऑक्टोबर १४, २०२५ | FSSAIने सर्व राज्यांना आदेश काढला: खऱ्या ORS नसलेल्या कोणत्याही पेयावर “ORS” शब्द वापरणे बंद करावे, जुनी सूट रद्द. ही FSSAIची नियामक कारवाई (Regulatory action by FSSAI) देशभर लागू केली गेली. |
| ऑक्टोबर १७-24, २०२५ | काही कंपन्यांनी या आदेशाविरुद्ध न्यायालयात धाव घेतली. दिल्ली उच्च न्यायालयाने अंतरिम स्थगिती आदेश दिल्याने काही काळासाठी या बंदीची अंमलबजावणी थांबवली गेली. |
दिल्ली उच्च न्यायालयाची स्थगिती आणि डॉक्टरांची प्रतिक्रिया
FSSAI Ban on Fake ORS Drinks: FSSAIच्या बंदीनंतर बाजारात असलेले कोट्यवधी रुपयांचे साखरयुक्त ORS-पेयांचे साठे अडचणीत आले. JNTL Consumer Health (Johnson & Johnsonची सहाय्यक कंपनी) यांनी या निर्णयाविरुद्ध दिल्ली उच्च न्यायालयात दाद मागितली. त्यांनी आपल्या याचिकेत दर्शवले की त्यांच्या “ORS” ब्रँडच्या पेयाचा सुमारे ₹१५५ ते ₹१८० कोटींचा साठा बाजारात आहे आणि अचानक बंदीमुळे त्यांच्यावर आर्थिक आघात होईल. न्यायमूर्ती सचिन दत्त यांनी कंपनीची बाजू ऐकून घेण्यासाठी एक आठवड्याची मुदत दिली आणि त्या काळात FSSAI आपला आदेश अमलात आणू शकत नाही असा स्थगिती आदेश जारी केला. म्हणजे, कंपनीला त्या काळात त्यांच्या ORS-लेबल असलेल्या पेयांची विक्री सुरु ठेवता येणार होती. हा अंतरिम दिलासा १७ ऑक्टोबरपासून एक आठवडा देण्यात आला होता.
या स्थगितीने सार्वजनिक आरोग्यविषयक चिंता पुन्हा वाढवल्या. ज्यांनी ही बंदी स्वागतार्ह मानली होती, त्यांना आता या निर्णयाचे पाऊल मागे जाते की काय असे वाटू लागले. डॉ. शिवरंजनी संतोष यांना ही स्थगिती धक्कादायक वाटली. “FSSAI न्यायालयाच्या आदेशाचे आडोसे घेऊ शकत नाही. सध्या सगळीकडे उघडपणे गोड ORS सिरप विकले जात आहेत. कंपन्या हा विलंब आपल्या उरलेल्या साठ्याची विक्री करून संपवण्यासाठी वापरत आहेत आणि निष्पाप पालक त्याला बळी पडत आहेत“, असे त्या खेदाने सांगतात. त्यांनी अशा कंपन्यांवर बहिष्कार घालण्याचे आवाहन केले आहे आणि औषध दुकानदारांनीही जबाबदारी घेऊन उच्च साखरेची ORS-लेबलयुक्त पेये विक्री करु नयेत, असे सुचवले. इतर अनेक डॉक्टर आणि बालरोगतज्ञांनीही या घटनेवर तीव्र प्रतिक्रिया दिल्या आहेत. त्यांच्या मते, ही स्थगिती जर कायम झाली तर पुन्हा जुन्याच दिशाभूल देणाऱ्या पद्धतीने पालकांची फसवणूक होऊ शकते व मुलांच्या आरोग्याला धोका निर्माण होईल.
बालआरोग्य तज्ञांनी यावेळी काही महत्वाचे इशारे दिले आहेत:
- गोड ‘ORS’ पेयांचे धोके: डॉ. धनशेकर कसावेलू (अपोलो हॉस्पिटल) सांगतात की चुकीची द्रावणं दिल्यामुळे काही मुलांच्या रक्तातील सोडियम धोकादायक पातळीवर खाली गेली आणि साखर प्रचंड वाढली होती. “चुकीचे द्रावण वापरल्याने काही नवजात बालकांमध्ये मेंदूत रक्तस्राव (ब्रेन हॅमरेज) आणि आकडी (सिझर)सारख्या जीवघेण्या समस्या उद्भवल्या,” असे त्यांनी निदर्शनास आणले. यावरून या पेयांचे दुष्परिणाम किती गंभीर असू शकतात हे स्पष्ट होते.
- रुग्णालयात वाढती प्रकरणे: डॉ. श्रीनिवास मिडीवेली (यशोदा हॉस्पिटल) यांनी पाहिले की गेल्या काही वर्षांत ऊर्जा पेय वादातून (Energy drinks controversy) सुरू झालेली ही समस्या वास्तविक रुग्णालयात येणाऱ्या मध्यम ते तीव्र निर्जलीकरणाच्या बालरुग्णांच्या संख्येत वाढ करणारी ठरली आहे. “योग्य ORS मिश्रणाने जीव वाचू शकतात. मात्र चुकीची पेये घेतल्यामुळे अनेक मुलांचे आजार बळावले जे टाळता येऊ शकत होते“, असे ते सांगतात. यावरून ग्राहक सुरक्षितता (Consumer safety India) डोळ्यांसमोर ठेऊन लेबलिंगबाबत कडक नियमांची अंमलबजावणी आवश्यक असल्याचे स्पष्ट होते.
ORS म्हणजे काय आणि त्याचे महत्व (Oral Rehydration Solution म्हणजे?)
FSSAI Ban on Fake ORS Drinks: ORS म्हणजे तोंडी पुनर्जलीकरण द्रावण (Oral Rehydration Solution) – पाण्यात विशिष्ट प्रमाणात मिठ (सोडियम क्लोराइड), ग्लुकोज (साखर), पोटॅशियम आणि इतर काही क्षार मिसळून तयार केलेला जीवनधायक द्रव. दस्त किंवा उलट्यांमुळे झालेल्या निर्जलीकरणाच्या उपचारासाठी (Dehydration treatment) जगभरात हे सर्वात सोपे आणि प्रभावी साधन मानले जाते. ORS पाण्याबरोबर तोंडावाटे दिले जाते व त्यामुळे शरीरातील पाण्याची आणि क्षारांची कमतरता भरून निघते. जागतिक आरोग्य संघटना-युनिसेफचा ORS फॉर्म्युला (WHO-UNICEF ORS formula) विशेषतः कमी परिमाणदाब असलेला द्रावण (reduced osmolarity) म्हणून ओळखला जातो, ज्यामध्ये १ लिटर पाण्यात सुमारे १३.५ ग्रॅम ग्लुकोज आणि योग्य प्रमाणात सोडियम, पोटॅशियम, सिट्रेट इ. असते. या प्रमाणबद्ध मिश्रणामुळे आंतडीतील ग्लुकोज आणि सोडियम एकत्रितपणे शरीरात शोषले जातात व पाण्याचे शोषण वाढते. अशा प्रकारे ORS पिण्याने थोड्याच वेळात पेशींमध्ये पाणी पोहोचू लागते आणि निर्जलीकरणाची स्थिती सुधारते.
WHO आणि युनिसेफच्या मार्गदर्शक सूचनांनुसार, मुलांमध्ये अतिसार झाल्यास ORS बरोबरच आहार सुरु ठेवणे आणि जस्त (Zinc) ची गोळी देणे हेसुद्धा उपचाराचे महत्त्वाचे भाग आहेत. नवजात किंवा स्तनद्य बालकांमध्येही WHO-ORS सुरक्षित असल्याचे संशोधनातून सिद्ध झाले आहे. मात्र, काही परिस्थितींमध्ये ORSऐवजी तातडीचे वैद्यकीय उपचार आवश्यक असतात. ज्या रुग्णांना अतिनिर्जलीकरणामुळे शॉकची लक्षणे आहेत किंवा जे अजिबात द्रवपान करू शकत नाहीत (उदा. सततची उलटी, चेतनाहीन अवस्थेत असणे) अशांना ताबडतोब दवाखान्यात दाखल करून नसांद्वारे द्रव (IV fluids) द्यावा लागतो. तसेच, अतिप्रमाणात मीठ घेतल्याने झालेल्या हायपरनॅट्रिमिया अशा दुर्लभ अवस्थेतही ORS देऊ नये, तर वैद्यकीय निरीक्षणाखालीच उपचार करावे.
खऱ्या ORS द्रावणाची इतर पेयांसोबत तुलना खालील तक्त्यात दिली आहे:
| घटक / गुणधर्म | WHO मानक ORS (WHO ORS standards) | गोड ‘ORS’ पेय (Fake ORS drinks) |
| ग्लुकोज (साखर) | ~१३.५ ग्राम प्रति लिटर (माफक गोड) | १००–१२० ग्राम प्रति लिटर (खूप जास्त गोड) |
| सोडियम (मीठाचे प्रमाण) | ~२.६ ग्राम सोडियम क्लोराइड प्रति लिटर (≈७५ mmol) – भरपूर क्षार, शरीराला आवश्यक | अंदाजे <०.८ ग्राम मीठ प्रति लिटर (≈२० mmol चे आसपास) – कमी क्षार, स्वाद गोड ठेवण्यासाठी कमी मीठ वापरलेले |
| उद्देश | वैद्यकीय उपचार: दस्त-उलटीमुळे झालेले निर्जलीकरण भरून काढणे. शरीरात पाणी व इलेक्ट्रोलाइट्स जलद शोषणे. | शरबत/एनर्जी ड्रिंक: तात्पुरता ऊर्जा/ताजेतवाने वाटण्यासाठी. निर्जलीकरणाचा उपचार नसून केवळ एक साधे पेय. |
वरील तुलना स्पष्ट दाखवते की खरे ORS आणि बाजारातले तथाकथित ORS पेय यांच्यात फरक किती मूलभूत आहे. खऱ्या ORS मध्ये WHOचे ORS मानदंड (WHO ORS standards) पाळून मिठ व साखरेची समतोल मात्रा असते. याउलट गोड पेयांमध्ये चवीसाठी साखर प्रचंड असते व मीठ कमी – यामुळे शरीरातील पाणी उलट आतड्यात खेचले जाऊ शकते आणि निर्जलीकरण जास्तच वाढू शकते. एक वैद्यकीय तज्ञ स्पष्ट करतात, “योग्य ORS आणि बाजारातील गोड पेय यांच्यात फरक ओळखणे अत्यंत गरजेचे आहे. जरी या पेयांत काही प्रमाणात इलेक्ट्रोलाइट असले तरी त्यामध्ये निर्जलीकरण भरून काढण्यासाठी आवश्यक असलेला ग्लुकोज-सोडियम आणि पोटॅशियमचा योग्य संतुलन नसतो.” म्हणजेच केवळ पाणी व थोडी चव देणारे क्षार एवढ्यानेच निर्जलीकरणावर मात होत नाही, तर त्यासाठी ORSची विशिष्ट फॉर्म्युलाच गरजेची आहे.
ऊर्जा पेयांचा वाद (Energy drinks controversy) आणि तथाकथित स्पोर्ट्स ड्रिंकसंबंधीही हीच बाब लागू होते. बऱ्याच स्पोर्ट्स/एनर्जी ड्रिंकमध्ये साखरेचे प्रमाण जास्त आणि मीठ कमी असते. हे पेय शारीरिक व्यायाम, थकवा यासाठी तात्पुरते चालू शकतात, पण वैद्यकीय दृष्ट्या निर्जलीकरणासाठी हे सोपे उत्तर नाहीत. उलट, जुलाबात यांचा उपयोग केल्यास प्रकृती सुधारण्यास विलंब होऊ शकतो. त्यामुळे पोषण आणि जलयोजनाविषयी जागरूकता (Nutrition and hydration awareness) पसरवणे आवश्यक आहे – जेणेकरून ग्राहक लेबल वाचून खरे ORS आणि फक्त चवदार पेय यातील फरक ओळखतील.
ORSचा शोध: इतिहास आणि जागतिक यश (ORS history and global impact)
ORSचा उगम आणि जागतिक मान्यता, थोडक्यात: १९५०च्या दशकात कोलकात्याचे डॉ. हेमेंद्रनाथ चॅटर्जी यांनी कॉलरा रुग्णांवर मीठ-साखर द्रावणाचा प्रयोग नोंदवला. पुढे १९७१मध्ये बांगलादेश युद्धकाळात डॉ. दिलीप महालानबीस यांनी निर्वासित छावण्यांत घरगुती ORS वापरून मृत्यूदर ~३०% वरून ~१% पर्यंत खाली आणल्याची नोंद झाली. यानंतर १९७८मध्ये WHO-UNICEFने अतिसार नियंत्रण कार्यक्रमांत ORSला केंद्रस्थानी ठेवले; १९९०च्या दशकापर्यंत सुमारे ५४ दशलक्ष जीव वाचल्याचा लॅन्सेटमधील दावा उद्धृत केला जातो. ORSला २०व्या शतकातील मोठ्या वैद्यकीय शोधांपैकी एक मान्यता मिळाली; भारतातही आरोग्य मंत्रालयाच्या मार्गदर्शिकांमध्ये बालकांना अतिसार झाल्यास प्रथम ORS देण्याचा सल्ला कायम आहे.
व्यवहार्य उपयोग आणि सार्वजनिक आरोग्य परिणाम, थोडक्यात: भारतात बालमृत्यूंमध्ये अतिसार अजूनही महत्त्वाचा घटक; NFHS-5 प्रमाणे केवळ सुमारे ६०% मुलांना ORS मिळते. योग्य प्रमाणाचे WHO-मान्य ORS पॅकेट अधिक सुरक्षित मानले जाते; घरचे मीठ-साखर पाणी फायद्याचे असले तरी चूक प्रमाण तोट्याचे ठरू शकते. बालक, ज्येष्ठ, गर्भवती आणि आपत्कालीन परिस्थितींमध्ये (पूर, साथी) ORS प्रथमोपचारात प्रभावी; जुलाब असल्यास ORSबरोबर जस्त पूरक देण्याची शिफारस सामान्य आहे. आरोग्य यंत्रणा ‘ORS मोहीम महिना’, प्रशिक्षण, आणि मोफत पॅकेट वितरणातून जागरूकता वाढवते-उद्देश स्पष्ट: ग्राहक सुरक्षितता, जलद पुनर्जलीकरण, आणि टाळता येणारे मृत्यू कमी करणे.
पुढील मार्ग आणि पालकांसाठी सूचना
FSSAI Ban on Fake ORS Drinks: FSSAIची बनावट ORS पेयांवर बंदी (FSSAI Ban on Fake ORS Drinks) ही मुलांच्या आरोग्य संरक्षणासाठी महत्त्वाची पायरी मानली जाते. जरी दिल्ली उच्च न्यायालयाने तात्पुरती स्थगिती दिली असली, तरी FSSAIने धोरण मागे घेतलेले नाही, ही फक्त कायदेशीर प्रक्रिया आहे. कंपन्यांचे आर्थिक मुद्दे आणि ग्राहकांची सुरक्षा – या दोन्ही बाजूंचा विचार करून अंतिम निर्णय होणार आहे. पण वैद्यकीय तज्ञांचा स्पष्ट सल्ला असा की निर्जलीकरणाच्या उपचारासाठी फक्त WHO-मान्य ORS वापरावा आणि बाजारातील गोड पेयांना “ORS” समजून देणे धोकादायक आहे. WHO फॉर्म्युल्यातील साखर आणि क्षारांचे प्रमाण अचूक असते, तर गोड पेयांमुळे निर्जलीकरण वाढू शकते. त्यामुळे मुलांना जुलाब झाल्यास प्रथम ORS, नंतर डॉक्टरांचा सल्ला हेच योग्य पद्धत.
दररोजच्या जीवनात पोषण आणि जलयोजनाविषयी जागरूकता ठेवणे महत्त्वाचे आहे. घरी ORS पॅकेट ठेवा, तयार करताना पाण्याचे प्रमाण अचूक ठेवा, आणि गोड एनर्जी ड्रिंक किंवा सोडा कधीही पर्याय म्हणून देऊ नका. शाळा, अंगणवाडी केंद्रे, आणि घरीही स्वच्छ पाणी व WHO-मान्य ORSचीच उपलब्धता असावी. या प्रकरणातून एक सकारात्मक संदेश दिसतो – ग्राहक जागरूकता आणि डॉक्टरांचे सातत्यपूर्ण प्रयत्न यामुळे धोरणातील बदल शक्य झाले. पुढील काळातही नियम अधिक मजबूत व्हावेत, आणि ग्राहकांनी लेबल वाचूनच उत्पादन निवडावे हेच आरोग्यासाठी सर्वोत्तम. सुरक्षित, वैज्ञानिक ORSचा वापर केल्याने अतिसार-निर्जलीकरणासारख्या टाळता येण्याजोग्या समस्यांपासून आपल्या कुटुंबाचे रक्षण होते.
